ผ่าต้อกระจก เลือกเลนส์ตาเทียมยังไง? คำแนะนำจากจักษุแพทย์

    เมื่อพูดถึงการ ผ่าต้อกระจก หลายคนอาจคิดว่าเป็นเพียงการเอาเลนส์ที่ขุ่นมัวออกเท่านั้น แต่ความจริงแล้ว การเลือก "เลนส์ตาเทียม" (Intraocular Lens หรือ IOL) ที่จะใส่เข้าไปทดแทนเลนส์ธรรมชาติในดวงตา ก็เป็นอีกหนึ่งขั้นตอนที่สำคัญ เพราะส่งผลต่อคุณภาพการมองเห็นในชีวิตประจำวันในระยะยาว ที่ปัจจุบันมีให้เลือก ทั้งแบบโฟกัสระยะเดียว หลายระยะ และเลนส์ที่แก้ไขสายตาเอียงได้ บทความนี้ หมอจะพาทุกคนทำความรู้จักกับชนิดของเลนส์ตาเทียมแต่ละแบบ พร้อมคำแนะนำเบื้องต้นในการเลือกใช้งาน เพื่อให้สามารถตัดสินใจได้อย่างมั่นใจ ก่อนเข้ารับการผ่าตัดต้อกระจกค่ะ

เลนส์ตาเทียม คืออะไร? จักษุแพทย์มีคำตอบ

 
     เลนส์แก้วตาเทียม หรือ เลนส์ตาเทียม (Intraocular Lens: IOLs) คือวัสดุที่ถูกออกแบบขึ้น เพื่อเลียนแบบเลนส์ธรรมชาติของมนุษย์ มีลักษณะใส โปร่งแสง ขนาดเล็กกว่าปลายนิ้วก้อย และมีความโค้งนูนแตกต่างกันไปตามกำลังเลนส์ที่ต้องการ เพื่อใช้หักเหแสงให้เหมาะสมกับค่าสายตาของแต่ละบุคคล

 ภาพจาก : commonwealtheye.com

      รูปร่างของเลนส์คล้ายแผ่นพลาสติกบาง ๆ แต่มีคุณสมบัติที่แข็งแรง ยืดหยุ่นสูง และทนทานมาก สามารถม้วนผ่านแผลผ่าตัดที่มีขนาดเพียง 23 มิลลิเมตรได้อย่างง่ายดาย แตกต่างจากคอนแทคเลนส์ทั่วไปตรงที่เลนส์ตาเทียมผลิตจากอะคริลิก (Acrylic) ซึ่งเป็นวัสดุที่ไม่เสื่อมสภาพตามกาลเวลา ไม่เกิดการขุ่นมัวในภายหลัง จึงสามารถอยู่ในดวงตาได้ตลอดอายุขัย โดยไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนหรือผ่าตัดซ้ำ โดยทั่วไปการผ่าตัดใส่เลนส์ตาเทียมจะเป็นการผ่าตัดเพียงครั้งเดียวต่อหนึ่งดวงตา ซึ่งนอกจากจะใช้เพื่อรักษาโรคต้อกระจกแล้ว ยังสามารถช่วยแก้ไขปัญหาค่าสายตาสั้น ยาวโดยกำเนิด รวมถึงสายตาเอียงได้อีกด้วย

     ในการผ่าตัด แพทย์จะใส่เลนส์ตาเทียมเข้าไปแทนที่เลนส์ธรรมชาติที่ถูกนำออก โดยวางเลนส์ไว้ในตำแหน่งของ "ถุงหุ้มเลนส์" ซึ่งเป็นโครงสร้างบาง ๆ ภายในลูกตาที่เคยรองรับเลนส์ธรรมชาติ ทำให้เลนส์เทียมถูกยึดอยู่กับที่ ไม่ลอยไปมา และไม่หลุดออกง่าย การก้ม เงย กระโดด หรือออกกำลังกายหลังผ่าตัด จึงไม่ทำให้เลนส์ตาเทียมเคลื่อน หรือหลุดออกจากตำแหน่งได้

จักษุแพทย์แนะนำ เลนส์ตาเทียม IOLs มีแบบไหนบ้าง

ปัจจุบัน เลนส์ตาเทียมมีหลายชนิดให้เลือกตามความเหมาะสมของแต่ละบุคคล โดยจำแนกจาก ระยะโฟกัส และ ความสามารถในการแก้ไขค่าสายตา ได้เป็น 3 กลุ่มหลัก ได้แก่

1. เลนส์ตาเทียมชนิดโฟกัสระยะเดียว (Monofocal IOLs)

เป็นเลนส์ตาเทียมมาตรฐานที่นิยมใช้กันมายาวนานกว่า 30 ปี โดยลักษณะของเลนส์จะมีจุดโฟกัสเพียงจุดเดียว โดยแพทย์ส่วนใหญ่มักเลือกค่ากำลังเลนส์เทียม ให้จุดโฟกัสไปตกที่จอประสาท จึงทำให้การมองไกลหลังผ่าตัดมักชัดเจน แต่เมื่อมองระยะกลางหรือระยะใกล้ เช่น การอ่านหนังสือหรือใช้คอมพิวเตอร์ อาจยังไม่ชัดเท่าที่ควร จำเป็นต้องพึ่งแว่นสายตาช่วยในบางกิจกรรม ซึ่งในบางกรณี หากหลังผ่าตัดยังมีค่าสายตาเหลืออยู่มาก ก็อาจส่งผลให้ระยะไกลมองไม่ชัดได้เช่นกัน โดยสรุปแล้ว การใส่เลนส์ตาเทียมชนิดโฟกัสระยะเดียว แม้จะสามารถมองเห็นในระยะหนึ่งได้ดี แต่ผู้รับการรักษาอาจยังต้องใส่แว่นสายตา เพื่อเสริมการมองในระยะอื่น

กลุ่มที่เหมาะสมกับการใส่ Monofocal IOLs ได้แก่:

• ผู้ที่มีข้อจำกัดด้านงบประมาณ และสามารถยอมรับได้ว่าต้องใส่แว่นช่วยในระยะอื่น
  
• ผู้ที่ต้องการความคมชัดสูงสุดในระยะใดระยะหนึ่ง เพราะจุดโฟกัสมีเพียงจุดเดียว
  
• ผู้ที่มีโรคตาอื่นร่วมด้วย เช่น โรคจอประสาทตา ต้อหิน หรือโรคกระจกตา ซึ่งอาจทำให้ไม่สามารถใช้เลนส์แบบหลายระยะได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ หรืออาจเกิดผลเสียมากกว่าผลดี
  
  

ภาพจาก : samitivejchinatown.com 

2. เลนส์ตาเทียมชนิดหลายระยะ (Multifocal IOLs)

      เลนส์ชนิดนี้ได้รับการพัฒนาขึ้นในช่วงประมาณ 10 ปีที่ผ่านมา เพื่อตอบโจทย์ข้อจำกัดของ เลนส์เทียม Monofocal IOLs โดยออกแบบให้สามารถมองเห็นได้หลากหลายระยะในดวงตาเดียว ไม่ว่าจะเป็นระยะไกล (มากกว่า 6 เมตร) ระยะกลาง (11.5 เมตร) หรือระยะใกล้ (ประมาณ 3040 เซนติเมตร) แต่ถึงอย่างไร ภาพจากเลนส์ชนิดนี้อาจไม่ได้คมชัดทุกระยะ แต่ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถใช้งานสายตาในชีวิตประจำวันได้อย่างอิสระมากขึ้น ลดการพึ่งพาแว่นสายตาให้น้อยที่สุด ซึ่งถือเป็นจุดเด่นที่สำคัญของเลนส์กลุ่มนี้

      อย่างไรก็ตาม เลนส์หลายระยะมักมีโครงสร้างแบบ Diffractive Design คือผิวเลนส์ไม่เรียบ แต่เป็นวงคล้ายขั้นบันไดเรียงตัวเป็นวงกลม ซึ่งทำให้เห็นภาพที่มี Contrast ลดลงกว่าเลนส์แบบ Monofocal IOLs แสงบางส่วนกระจายออก ลดความคมชัดของภาพ โดยเฉพาะในที่แสงน้อย อาจมีอาการเห็น แสงฟุ้ง รอบดวงไฟตอนกลางคืน อีกทั้งยังปรับการมองเห็นให้เข้ากับเลนส์เทียมได้ยาก โดยเฉพาะผู้ที่ผ่าตัดเพียงตาข้างเดียว จะต้องใช้เวลาปรับตัวมากขึ้น โดยเฉพาะเวลาขับรถกลางคืนอาจเห็นแสงไฟหน้ารถที่สวนมาเป็นวงวาว ๆ รอบไฟหน้ารถ ในระยะแรกหลังผ่าตัด แต่เมื่อสมองปรับตัวได้แล้ว อาการเหล่านี้มักจะลดลง

ภาพจาก : samitivejchinatown.com

    แม้ว่าเทคโนโลยีเลนส์รุ่นใหม่จะพัฒนาให้ปัญหาข้างต้นเบาบางลงมาก แต่ข้อจำกัดสำคัญอีกอย่างคือราคาของเลนส์ชนิดหลายระยะ จะค่อนข้างสูงกว่าเลนส์โฟกัสระยะเดียว

ประเภทของ Multifocal IOLs แบ่งได้เป็น 3 กลุ่มย่อยหลัก ได้แก่:

2.1 Bifocal IOLs เลนส์โฟกัสสองระยะ

       เป็นเลนส์ที่แบ่งแสงให้โฟกัสออกมา 2 จุด เพื่อให้มองเห็นได้สองระยะ เช่น ระยะไกลกับระยะใกล้ หรือระยะไกลกับระยะกลาง แล้วแต่ความต้องการใช้งานของผู้ป่วย

2.2 Trifocal IOLs เลนส์โฟกัสสามระยะ

       ตัวเลนส์ออกแบบให้มีโฟกัสครอบคลุมทั้งระยะใกล้ กลาง และไกล โดยการมองเห็นจะมองเห็นความคมชัดทั้ง 3 ระยะแบบพอดีเท่านั้น (ไม่ได้คมชัดมาก) ทำให้ไม่ต้องใส่แว่นสายตาหลังรักษา โดยการแบ่งแสงอาจเท่ากันหรือไม่เท่ากันในแต่ละระยะ ทั้งนี้สามารถเลือกให้ตอบโจทย์ลักษณะการใช้งานในชีวิตจริงของผู้ป่วยแต่ละรายได้

2.3 EDOF (Extended Depth of Focus) เลนส์โฟกัสยืดยาว

       เป็นเลนส์ตาเทียมที่อยู่ในกลุ่มก้ำกึ่งระหว่างเลนส์ชนิดโฟกัสระยะเดียว กับเลนส์ชนิดโฟกัสหลายระยะ กล่าวคือ แม้จะมีระยะโฟกัสเพียงหนึ่งระยะ แต่ระยะโฟกัสนั้นถูกออกแบบให้ยืดออก ส่งผลให้ช่วงของการมองเห็นครอบคลุมได้กว้างขึ้น จนเลนส์สามารถโฟกัสได้ใกล้เคียงกับเลนส์ตาเทียมชนิดโฟกัสสองระยะ โดยไม่จำเป็นต้องแบ่งแสงออกเป็นส่วน ๆ ซึ่งเลนส์ชนิดนี้ถูกพัฒนาขึ้นมาเพื่อแก้ไขข้อจำกัดของเลนส์สองระยะ ที่ต้องมีการแบ่งแสงออกจากกัน จนทำให้การมองเห็นวัตถุในช่วงรอยต่อของทั้งสองระยะไม่ชัดเจน ในขณะที่เลนส์โฟกัสยืดยาวนี้ จะทำให้ระยะโฟกัสครอบคลุมได้กว้างกว่าการใช้เลนส์โฟกัสระยะเดียว โดยยังคงรักษาความต่อเนื่องของการมองเห็นได้ดี โดยไม่มีรอยต่อของโฟกัสเหมือนกับเลนส์ตาเทียมชนิดโฟกัสสองระยะนั่นเอง

3.เลนส์ตาเทียมแก้ไขสายตาเอียง (Toric IOLs)

เลนส์ตาเทียมชนิดนี้ถูกออกแบบมาเพื่อแก้ไขสายตาเอียงโดยเฉพาะ โดยปกติแล้ว สายตาเอียงจะเกิดจากการที่แสงรวมตัวไม่เป็นจุดเดียว และอาจมีจุดโฟกัสมากกว่าหนึ่งจุด หรือมีลักษณะเป็นขีดกระจายอยู่ที่จอประสาทตา ซึ่งมักเกิดจากความโค้งผิดปกติ หรือพื้นผิวไม่เรียบของกระจกตา ส่งผลให้การมองเห็นเกิดความเบลอ หรือมีภาพซ้อน โดยเลนส์ตาเทียมชนิดนี้จะช่วยให้แสงที่หักเหผ่านกระจกตาสามารถรวมตัวกันเป็นจุดเดียวได้อย่างแม่นยำ เพื่อแก้ไขปัญหาสายตาเอียงอย่างตรงจุด ปัจจุบัน เทคโนโลยีทางตาได้ก้าวหน้าไปไกลมาก จนสามารถสร้างเลนส์ที่แก้ไขค่าสายตา ทั้งระยะเดียวและหลายระยะ รวมทั้งแก้ไขค่าสายตาเอียงได้พร้อมกัน ซึ่งเลนส์ประเภทนี้มีชื่อเรียกว่า Monofocal Toric IOL และ Multifocal Toric IOL นั่นเอง 

ภาพจาก : www.midohioeye.com 

กลุ่มที่เหมาะสมกับการใส่ Multifocal IOLs

• มีกิจกรรมที่ต้องใช้สายตาหลายระยะในเวลาเดียวกัน เช่น มองไกล ดูคอมพิวเตอร์ อ่านหนังสือ ฯลฯ
• ผู้ที่ไม่ต้องการสวมแว่นสายตาในระยะยาว
• ผู้ที่มีสายตายาว (Hyperope) มาก่อน แล้วเริ่มมีภาวะสายตาผู้สูงอายุ ร่วมกับต้อกระจก มักจะปรับตัวกับข้อจำกัดของเลนส์ชนิดนี้ ได้ดีกว่าผู้ที่มีสายตาสั้นหรือสายตาเอียงมาก
• เป็นผู้ที่สามารถยอมรับและเข้าใจข้อจำกัดของเลนส์ชนิดนี้ได้
• มีแผนที่จะฝังเลนส์ชนิดนี้ในตาทั้งสองข้าง หรือสามารถผ่าตัดตาที่สองได้ในเวลาไม่นาน เพราะการใส่ทั้งสองตาจะช่วยให้การปรับตัวกับเลนส์ชนิดนี้ได้ดีกว่า
• ยอมรับได้หากมีความจำเป็นต้องผ่าตัดเพิ่มเติม
• ไม่มีโรคทางตาที่ส่งผลต่อการมองเห็น เช่น โรคกระจกตา ต้อหิน จอตาลอก หรือจอตาเสื่อม ซึ่งโรคเหล่านี้อาจทำให้ค่าคำนวณเลนส์คลาดเคลื่อนได้ง่าย และมีผลต่อคุณภาพการมองเห็น
• ไม่ติดข้อจำกัดเรื่องค่าใช้จ่าย
• ในบางกรณี แพทย์อาจแนะนำให้ใช้เลนส์ตาเทียมที่ต่างชนิดกันในตาทั้งสองข้าง เพื่อให้ได้ระยะโฟกัสที่หลากหลาย เช่น ใส่เลนส์ชนิดระยะไกล-ใกล้ในตาหนึ่ง และระยะไกล-กลางในอีกตาหนึ่ง หรือใส่เลนส์ Trifocal IOL ในตาหนึ่ง และเลนส์แบบ EDOF ในอีกตาหนึ่ง เพื่อปรับการมองเห็นให้เหมาะกับการใช้ชีวิตของแต่ละบุคคล
  

กลุ่มที่ไม่เหมาะสมกับการใส่ Multifocal IOLs

• ผู้ที่เคยใส่ Monofocal IOLs มาแล้วในตาข้างหนึ่ง และพึงพอใจกับผลลัพธ์ที่ได้อยู่แล้ว  
• ผู้ที่ไม่มีปัญหาในการใส่แว่นสายตาในบางโอกาส
  
• ผู้ที่มีสายตาเอียงชนิด irregular หรือมีสายตาเอียงที่ต่างกันมากในตาทั้งสองข้าง
• ผู้ที่ต้องใช้สายตาเวลากลางคืน เช่น ขับรถในเวลากลางคืน หรือผู้ที่ทำงานเป็นนักบิน เนื่องจากเลนส์ชนิดนี้อาจลดความสามารถในการมองเห็นภาพที่มีความคมชัด (contrast sensitivity) ได้
  
• ผู้ที่เคยมีปัญหากับการใส่แว่นชนิด bifocal หรือ แว่นตาโปรเกรสซีฟ ซึ่งมักจะมีแนวโน้มที่จะปรับตัวกับ Multifocal IOL ได้ยาก
  
• ผู้ที่มีอาชีพที่ต้องการความคมชัดของสายตาในระดับสูง เช่น ศิลปิน นักแม่นยำ หรืออาชีพเฉพาะทางอื่น ๆ  
• ผู้ที่เคยผ่านการผ่าตัดแก้ไขสายตาผิดปกติ (refractive surgery) มาก่อน เนื่องจากอาจทำให้การวัดและคำนวณกำลังของเลนส์ไม่แม่นยำ  
• ผู้ที่ไวต่อ halo และ glare จะไม่สามารถปรับตัวกับแสงกระจายเหล่านี้ได้ง่าย

บทความโดย

หมออุ๊ย แพทย์หญิง วชิรา สนธิไชย

จักษุแพทย์เฉพาะทางด้านการแก้ไขปัญหาสายตาและเลนส์โปรเกรสซีฟ

สาขาของเรา

• DR.OUISE EYE CLINIC 
  ที่ตั้ง ซอยพหลโยธิน 92 ตำบลประชาธิปัตย์ อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี 12130
  เปิดบริการทุกวัน 10.00-18.00 น.

• DR.OUISE EYE SPECIALIST
  ห้าง Fashion Island ชั้น 2 ห้องเลขที่ 2040B 
  เลขที่ 587,589,589/7-9 ถนนรามอินทรา แขวงคันนายาว เขตคันนายาว กทม 10230
  เปิดบริการทุกวัน 10.00-22.00 น.